• Strona poczÂątkowa
• 60 5194
• 31 1522

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Uderza to przede wszystkim we wcześniejszych jego obrazachhistorycznych, jak a czyk a rz król y, o którego znaczeniu już wyżej byłamowa, jak Kaza s m ra kar , w którego postać tchnął Matejko cały ogieńswej troski o przyszłość narodu, jak wreszcie a , który był może najsilniejszym jejwyrazem, a takie szemranie wywołał wśród płytkich patriotów.Ale może ta troska o przyszłość narodu, ta dążność wychowawcza obrazów histo-rycznych Matejki była tylko równoległa z dążnością Goszczyńskiego, ale w żadnym z niązwiązku genetycznym nie zostawała? Może młody Matejko nie czytał wcale Króla amczyska? Otóż jeżeli choó
i o niezbity dowód, że Matejko znał powieść Goszczyńskiegoi że go interesowała postać jej bohatera, to są nim dwa rysunki jego, przedstawiająceruiny zamku odrzykońskiego, a umieszczone w y k l s r a ym z r.1866 (Nr.362) z podpisem:  rysował z natury Jan Matejko.Na jednym z tych rysunków, u stópmalowniczo piętrzącej się wieży, wió
imy postać z bujnym, rozwianym włosem, z wyra-zem obłąkania czy natchnienia w twarzy, postać, która, jako jedyna w całym rysunku,musi niewątpliwie przedstawiać Króla Zamczyska, jak on się wyobraził znakomitemumalarzowi po odczytaniu powieści Goszczyńskiego.Ta postać z twarzą pełną ognistegowyrazu jest zupełnym przeciwieństwem do portretu Machnickiego, który nam przekazałProsper Konopka.W tym ostatnim wió
imy Króla Zamczyska zwróconego twarzą dotych zwyczajnych luó
i ze swego otoczenia, którzy poza interes prywatny, roó
inny, niewybiegali myślą, a jego, ponieważ utopił swój rozum w trosce o naród, uważali tylko zaśmiesznego wariata; jest też w tej twarzy wyraz szyderstwa i wzgardy.W rysunku Matejkiewe o i Król amczyska 52postać ta, wió
iana przez pryzmat wyobraz
ni i uczucia poety, odsłania nam to, czego niema w akwareli Konopki: głębię uczucia patriotycznego w obłąkanym królu.i io iJuż przy wydaniu amk Ka sk w  Bibliotece Narodowej (Nr.44) podałem wia-domości bibliograficzne, dotyczące nie tylko tego utworu, ale i w ogóle twórczości Gosz-czyńskiego.Tutaj wypada mi niektóre z nich w skróceniu powtórzyć i uzupełnić taki-mi, które specjalnie dotyczą Króla amczyska.Otóż powtarzam, że osobnej monografii,poświęconej Goszczyńskiemu i jego poezji, literatura nasza nie posiada i że tym, którynajwięcej pracował około zgromaó
enia materiałów do takiej monografii, jest ZygmuntWasilewski, wydawca najpełniejszego zbioru pism Goszczyńskiego w czterech tomachpt.a z r ry a szczy sk (Nakład Altenberga, Lwów 1910).W czwar-tym tomie tego wydania podana jest szczegółowa i chronologicznie ułożona bibliografiawszystkich pism Goszczyńskiego i bibliografia z
ródeł biograficznych, doprowaó
ona doroku 1910.Poza tym trzeba uwzględnić prace obecnego wydawcy Króla amczyska o Za-leskim i Słowackim, gó
ie są obszerne ustępy poświęcone Goszczyńskiemu, a mianowicie:a al sk a k s a a l s a , Kraków 1911 (rozó
iał II, III, VI, VIII,X i XII), a al sk a ac , Kraków 1913 1914 (Cz.I, rozó
.II, i Cz.II, rozó
.I, III, IV i IX) i l sz ack s r a c a y c z , Kraków 1904(rozó
.XIII, XIV i XXIII).Co się tyczy Króla amczyska, to z sądów wypowieó
ianych o tym utworze dwa sięuwydatniają, jako odbiegające od powszechnej opinii o nim.Jednym z nich jest sąd prof.Tarnowskiego w jego s r l ra ry lsk (Kraków 1900, T.V, str.213 216), drugimjest to, co powieó
iał prof.Zó
iechowski w swoim ó
iele yr k (II 519).Prof.Tarnowski twieró
i, że Król amczyska nie jest  tak pięknym, jako poezja, tak głębo-kim, jako alegoria, jak o nim mówią.Podawszy szczegółowo wyjaśnienie symboliczneji alegorycznej strony powieści, autor dochoó
i do wniosku, że  jest to nie tylko manifestrewolucyjny, ale i program republikański.Jakkolwiek określenie to właściwie odpowiadatreści jednego tylko z końcowych rozó
iałów ( alszy c s r ac ck ), a pom3
ato, czym jest nabrzmiała cała powieść: cześć dla wielkiej przeszłości narodu  to jeszcze,z tym zastrzeżeniem, zgoó
ić się na nie można.Ale kiedy krytykując artystyczną stronępowieści, tenże autor o jej bohaterze powiada, że  fanatyczny miłośnik zamku jest wewszystkim, co mówi, zimny, czczy i prozaiczny, jak jaki publicysta ówczesnego arzys a m kra ycz , silący się na zapał , to na to zgoó
ić się trudno, i myślę, że samautor byłby się wstrzymał od tej krytyki, gdyby przed jej napisaniem poznał współczesnyKról amczyska m r a Goszczyńskiego o Galicji, zarysowujący baró
o wyraz
nieróżnicę poglądów mięó
y Goszczyńskim a ral zac arzys a m kra yczna znaczenie narodowości polskiej dla przyszłości narodu polskiego.Prof.Zó
iechowski we wskazanym ó
iele wystąpił z oryginalnym, ale nie dość uzasad-nionym poglądem na znaczenie Króla amczyska.Podług niego utwór ten ma być krytykąmesjanizmu polskiego, ponieważ Goszczyński przedstawił Machnickiego jako wariata,przeciwstawiając go realnie patrzącemu na świat otoczeniu. Zrozumiał on (Goszczyń-ski), że ideał Machnickiego zostawał w żywej sprzeczności ze światem rzeczywistym, żeluó
kość, skÄ…pana w »morowym powietrzu zimnego rozumu« nie byÅ‚a zdolna rząó
ić sięsamą miłością i że przeto wobec tej smutnej prawdy traciła rację bytu owa namiętna mi-łość ojczyzny, nie licząca się z teraz
niejszością, zapatrzona w przeszłość, krzesząca z niejmyśl ó
iejów narodowych, usiłująca świat cały do myśli tej nawrócić& jednym słowemmiłość, która znajdowała swój wyraz w mesjanicznym ideale wieszczów naszych.Otóżpom3
ając już to, że właściwie mesjanicznego pierwiastku w Król amczyska, poza jedy-ną końcową aluzją do Ks ar lsk , nie ma wcale, zgoó
ić się na przypuszczenieprof.Zó
iechowskiego, że autor tej powieści chciał poddać krytyce ideały Machnickiego,nie można z tego prostego powodu, że Goszczyński nie zostawił żadnej wątpliwości codo swojej intencji w tym wzglęó
ie.Przedstawił on wprawó
ie Machnickiego jako obłą-kanego, ale jego obłąkaniu, albo raczej pobudkom, z którego ono wypłynęło, przyznałbezwzględną wyższość nad usposobieniem jego trzez
wego otoczenia.Oto są jego słowaw ak cz powieści, do tego otoczenia zwrócone, z którymi trudno się spierać:  O!ewe o i Król amczyska 53gdybyście wy wszyscy takiego pomieszania dostali, luó
kość byłaby mędrsza, szczęśliwsza,niż jest ó
isiaj.Wydanie obecne Króla amczyska opiera się na pierwodruku (Poznań 1842) i na tek-ście w edycji lipskiej ry a szczy sk z r.1870, jako przejrzanym i po-prawionym przez autora.W przypiskach wskazano nieliczne, ale czasem ważne różnice,zachoó
ące mięó
y tekstami.Ten utwór nie jest objęty majątkowym prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza żemożesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać.Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymimateriałami (przypisy, motywy literackie etc [ Pobierz całość w formacie PDF ]