[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jest to pustka całkowitej negacji, niepotęga sama przez się: niemoc.Prawo nieżycia tj.zrzeczenie sięwszelkiej władzy nad rzeczywistością wydaje się nam wyzwoleniem.Ale prawo to jest heroiczna walka z rzeczywistością, wystarczającąsamej sobie, uznającą samą siebie.Tu mamy zaprzeczenie, które istnie-je tylko dlatego, że pomimo wszystko trwa ono, to zaprzeczano życie.Nie prawo więc i zwycięstwo, lecz wynik bezprawnej rzeczywistości,stan od niej zależny: skrępowana i bezsilna, choć nieugięta rycerskośćduszy.Ta pustka negacji, swobody, w której istnieje tylko myśl, ma-rzenie, sama przez się jest wytworem dziejowym.Gdy żyjące w niej j auważa się za wystarczający sobie, samoistny, indywidualny system,ludzi się: samotność ta to gwiazdziste wygnanie.%7łycie człowieka tonie sam na sam z myślą, lecz sam na sam, walka piersią o pierś z lo-sem, który ustępuje tylko rzeczywistemu, określonemu wysiłkowi. Być czymś jest w świecie Staffa zawsze pomniejszeniem, nigdychlubą.Jest to wierne odbicie stanu rzeczy, w którym sława jest nie-obecna, tego charakterystycznego dla drugiej połowy XIX stulecia sta-nu i nastroju, którego znamienną cechą jest nieobecność świadomego,dumnego z siebie, rycerskiego charakteru w historii świata, w którymhonor nie wyrasta i nie dzwiga go z siebie.Zwiadomość kulturalna,kulturalne ja przestały się uważać za sprawców istnienia, przestały wi-dzieć formy godne życia w utrzymujących się na powierzchni stworzo-nego świata typach.%7łycie stało się nie poznającym się w żadnychkształtach, głębszym od nich żywiołem jak u Kasprowicza, swobodą wNASK IFP UG Ze zbiorów Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej UG282międzyplanetarnej próżni jak u Staffa.Ariel-duch ludziom przychylny trafnie określił Jan Sten; w swym powietrznym państwie roi on try-umfy i zwycięstwa, to znów, pochyliwszy się nad życiem, cofa sięprzerażony.Zwiat jest dla niego cudowną przygodą: i to jest dziwnąkompensatą jego nadpowietrznej walki, że jego słoneczne sny stają się,wpadłszy w pierś bezsłonecznych wędrowników, ich zwycięstwem, ichwyzwoleniem, ich życiową mocą.Są one jakby dar z królestwa du-chów: ciemne, z krwi zrodzone, nie wierzące sobie, zbłąkane myślispotykają tu jakby jasne, prześwietlone już i z krainy słońca wracająceduchy własnych czynów.Gdy na barkach zwyciężonego losu człowiekrzeczywisty, bojownik więc i tułacz, wysłać chce swobodne tchnieniew świat, napotyka ono na słonecznym szlaku pieśń Staffa.Czekała ona,by wstąpić w ciało zwycięstwa.Nie jest to rzecz czystego przypadku,nie jest to nawet wynik istniejącej niezależnie od pojedynczych ludzikulturalnej współzależności, jest w tym osobista zasługa Staffa.Swójnadpowietrzny subiektywizm traktuje on w sposób obiektywny: usiłujewydobyć formę z każdego przeżycia, widzenia, snu.Pozostawionysam z sobą w pustce nie zatracił woli; nie ma jej na czym wesprzeć, niezdołał wpleść swego życia w wielki plan dziejowy, lecz pomimo tosam dla siebie chce i walczy.Nie wystarcza mu, że coś zostało prze-żyte.To coś musi się stać jego przeżyciem: czymś całkiem określonym.Staff podlega przeistoczeniom i zachwianiom duchowym, ściśle zwią-zanym z jego stanowiskiem.Każde przeżycie może go pociągnąć nanową drogę, ale wszedłszy raz na nią, usiłuje on swój świat ugrunto-wać, tworzy sobie z niego swój powietrzny mit.Przypadek jest punk-tem wyjścia, ale wewnątrz przypadku panuje prawodawstwo określonei strzeżone przez wolę.Dlatego jest Staff twórcą lirycznych mitów ,tj.lirycznych w tym znaczeniu, że odpowiadają przypadkowym, mu-zycznym zachwianiom duszy.Każde jednak wstrząśnienie staje sięośrodkiem boju, usiłuje ugrupować naokoło siebie cały świat intelektu-alny, stwarza swoją własną małą epopeę na szczytach odosobnionej,samotnej duszy.Staff przeżywa swe przygody jak możliwe boje z lo-sem; stąd powstaje możność tych zjednoczeń: tworzy on dusze walk,powietrzne architektury, stacza sam wobec siebie turnieje.Czy nie wydaje się, że istotnie łączy jakaś predestynacja tego mło-dego poetę z tym, co pisał niedawno: stary, samotny słonecznik ?Jedna i ta sama klątwa włada ciemnym losem Cyklopa i słoneczną bez-nadzieją powietrznego ducha.NASK IFP UG Ze zbiorów Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej UG283XIII.CZCICIELE TAJEMNICCzciciele tajemnic: Psychologia mistycyzmu.Mistycyzm iempiryzm.Mistycyzm naukowy.Neomistyka jako wolachaosu.Poezya Micińskiego.Epicki stan dusz i rozlew-ność mistyczna.Goethe.Prawdziwego mistyka o określonej i wyraznej fizjognomii ducho-wej nie mamy dziś w literaturze polskiej.Wydaje mi się, że nie ma go iw współczesnym piśmiennictwie europejskim.Istnieje natomiast pew-nego rodzaju rozlewność mistycyzująca: postać psychicznego życiadość trudna do uchwycenia i dla prawości umysłowej niezmiernie nie-bezpieczna.Istotę tego zjawiska stanowi nie jakieś twardo określone,dane jako rzeczywistość objawienie psychiczne, lecz właściwie niechęćobcowania z własnym swym życiem duchowym, jako z czymś rzeczy-wistym, aktorstwo duszy, usiłowanie wyśliznięcia się samemu sobie.Mistyk nowoczesny, to człowiek, który zawsze usiłuje być gdzie in-dziej , czuć się kimś innym , myśleć inaczej , żyć, nie pozostawia-jąc w samym sobie śladu, poza obrębem własnej wewnętrznej spraw-czości, to człowiek, który nie chce przyjąć samego siebie, któremukażda rzeczywistość własna wydaje się monotonną, nudną, bezbarwną.Różnice między tym neomistycyzmem i mistyką są niezmiernie zasad-nicze i dobitne.Mistyka rzeczywista jest postacią życia, posiada onaswój własny świat, swoje własne kryteria prawdy.Nie jest ona uwol-niona od specyficznego prawa ciążenia stanów, jakim ulega, jej ja niejest nieokreśloną możliwością, lecz rzeczywistością, której władzę nadsobą czuje mistyk silniej może, niż ktokolwiek.Mistyka różni się zda-niem naszym od metafizyki tym właśnie, że pewna historycznie uwa-runkowana psychika usiłuje nie tylko zrozumieć samą siebie niezależ-nie od historii, lecz i żyć pozahistorycznie.Mistyka powstaje tam,gdzie treść pewnych określonych form wiary, przekonań wchodzi wbezpośredni związek z psychofizjologiczną organizacją człowieka,gdzie wzruszenia intelektualne wyładowują lub zażegnują cale procesypsycho-fizjologiczne.Istnieje niewątpliwie związek pomiędzy mistykąa życiem płciowym: na ogól można by powiedzieć, że mistyka powsta-je ze skojarzenia przeżyć czysto intelektualnych z wtórnymi przejawa-NASK IFP UG Ze zbiorów Wirtualnej Biblioteki Literatury Polskiej Instytutu Filologii Polskiej UG284mi natury płciowej.Własne ciało ukazuje się mistykowi w świetle jegowierzeń jako dziedzina mających daleko i głęboko poza nim swe zródładramatów i kryzysów mistycznych
[ Pobierz całość w formacie PDF ]