[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Trudno w tym miejscu powstrzymać się od refleksji nad losem ukraińskiej elity intelektualnej, która w XVI-XVII stuleciu uległa polonizacji,w XIX zaś wieku rusyfikacji.Po tym dwukrotnym zgarnięciu śmietanki" przyszła era komunistycznych represji, kładąca kres rozkwitowi ukraińskiej kultury, jaki miał miejscew dwudziestych latach ubiegłego już stulecia.1 podobnie jak Eliza Orzeszkowa w słynnym artykuleo Emigracji zdolności (1899) wymawiała gorzko Conradowi, iż w pogoni za sławą i pieniądzem zaczął pisać wyłącznie po angielsku46, tak i ukraińscy nacjonaliści nie mogliwybaczyć Gogolowi sui geneńs zdrady.Dali temu wyrazpodczas sądu nad Gogolem, jaki się odbył na przełomiemaja i czerwca r.1943 w okupowanym przez NiemcówLwowie.Padły wówczas oskarżenia, iż Taras Bulba to ob-razliwy pamflet na Ukrainę", a jego autor nie jest żadnymgeniuszem, lecz podłym renegatem".Gogol to pająk, który wyssał krew ze swej Ukrainy dla Moskałów"4".Jego całatwórczość to krzywe zwierciadło Ukrainy.Powyższe zarzuty nie przeszkodziły w nazywaniu częściUkraińskiej Powstańczej Armii bulbowcami.Kontynuowały one tradycje legendarnego Tarasa, któremu Gogolkaże docierać az pod sam Kraków, aby tam mordować polskie rodziny.Słynącym z bezwzględności i okrucieństwadowódcą bulbowców był Maksym Boroweć, który używał KAOPOTY Z SILNYM SSIADEMpseudonimu Taras Bulba, przejętego niewątpliwie z powieści Gogola.W autobiografii {Armija bez derżawy, Winnipeg1981) dal wyraz swemu zachwytowi dla tej powieści,w której znajdował potępienie małżeństw polsko -ukraińskich.Istnieją przypuszczenia, że to właśnie jego oddziały zainicjowały w początkach 1943 r.rzez Polaków na Wołyniu".Jeśli jednak nasza świadomość historyczna ma się wreszciewybić na normalność", to musimy poznać także i utworynam raczej nieprzychylne.Tym bardziej gdy są tak głębokojak powieść Gogola wpisane w świadomość historyczną.Wydaje się zresztą, iż po lekturze Malowanego ptaka Jerzego Kosińskiego nie jest nas już w stanie zgorszyć żadenpamflet na Polaków.Gogol mimo wszystko z większymchyba realizmem przedstawił stosunki na dawnej Ukrainieniż Kosiński wieś polską z lat II wojny światowej.Nie należy wszakże zapominać, iż pod względem gatunkuliterackiego Taras Bulba jest antypowieścią historyczną.I tojuż choćby z tego względu, iż autor (świadomie?) nie wprowadził do niej żadnego wydarzenia historycznego.Marginalnie jedynie wspomina o takich postaciach, jak wojewoda kijowski, Adam Kisiel (1600-1653), czy kasztelan krakowskii hetman wielki koronny, Mikołaj Potocki (ok.1593-1651).Parokrotnie wymieniany francuski inżynier" to oczywiścieWilhelm le Vasseur de Beauplan (ok.1600-1673), którywiatach 1630-1648 przebywał na Ukrainie, gdzie prowadziłm.in.prace fortyfikacyjne.Z jego opisania Ukrainy Gogolczęsto w swej powieści korzystał.Książka Beauplana, wydana pierwotnie w języku francuskim (1651), została już w1832 r.przełożona na rosyjski w Rosji, gdzie doczekała sięparu następnych edycji.Dopiero jednak w r.1990 ukazałosię jej pełne tłumaczenie na język ukraiński.Sienkiewicz zaludnił karty wszystkich tomów Trylogiibohaterami branymi z elity władzy, od królów i hetmanówpoczynając.Fikcyjne losy pana Zagłoby, Skrzetuskiego czyKmicica zostały splecione z dziejami całej Rzeczypospolitejpołowy XVII wieku.Tymczasem u Gogola akcja została POLACY NA KREMLU I INNI-.HISTORYJEumieszczona w chronologicznej próżni i równie dobrze mogłaby się rozgrywać w xy co w drugiej połowie XVI stuleciaczy w XVII wieku.Nie wierzmy więc tym badaczom rosyjskim, którzy twierdzą, iz akcja Tarasu Bulby rozgrywa sięw okresie, kiedy to Kozacy, występując w obronie swojej suwerenności, byli równocześnie siłą, wpływającą na losy całej Europy.Bohdan Galster słusznie nazwał Tarasa Bulbe retrospektywną utopią, służącą budowie romantycznego mitu Koza-czyzny.Gogol rysuje Sicz jako ultrademokratyczną republikę kozacką, jako zwartą, bezwzględnie wolną i równą"społeczność.Wszystkim jej członkom przyświeca ten samwspólny cel: wyrzeczenie się dóbr indywidualnych (rodzina, bogactwo) na rzecz zasady ogólnej (ojczyzna, wiara).Tale właśnie układ życia, zdaniem pisarza, może rodzić heroiczne charaktery łudzicie, których brak Gogol boleśnieodczuwał we współczesnej sobie Rosji"19.Podobnie Grzegorz Przebinda traktuje jego powieść jako utopię wschodnio-słowiańską
[ Pobierz całość w formacie PDF ]